Het was een mooie lentemiddag toen op mijn spreekuur een jonge vrouw verscheen. Ze maakte een vermoeide indruk. Haar klachten waren dat zij zich niet lekker voelde, last van spierpijnen, verminderde eetlust en aantal weken ervoor plotseling enorm in gewicht aangekomen. Wel ruim 15 kg, waarbij de extra’s kilo’s zich opvallend in haar buikstreek hadden opgestapeld. Dit ervoer zij als extra storend, omdat zij in haar dagelijks leven lessen verzorgde over gezonde voeding en bewegen. Ze geneerde zich dat zij ondanks haar gezonde leefstijl zo sterk in gewicht aan was gekomen. De plotse gewichtstoename was inmiddels gestopt. Bij onderzoek bleek er ook sprake van een vetbult in haar nekstreek en nieuw ontstane striae op haar buik. Aanvullend onderzoek toonde extreem verlaagde waarden van het stresshormoon cortisol in de urine en later een onvoldoende reactie op een Synacthen test (waarmee oa de bijnier wordt getest of deze nog voldoende cortisol kan aanmaken).

Bij navraag bleek dat zij enkele weken geleden éénmalig een injectie met corticosteroïden in haar been had gekregen in verband met een sportblessure. Haar diagnose luidde: een exogeen veroorzaakt syndroom van Cushing met als gevolg in 2^e instantie een bijnierschorsinsufficiëntie. Ofwel: zij had eerst tekenen van teveel corticosteroïden en later- toen de corticosteroïd injectie langzaam uitwerkte – juist een tekort aan haar lichaamseigen cortisol. Door de injectie waren haar eigen hypofyse en bijnieren tijdelijk inactief geraakt. Dit verklaarde haar bovengenoemde klachten.

“Tja”, zou u kunnen zeggen, “is dit niet extreem zeldzaam dat iemand zo op een corticosteroïdinjectie reageert”? “Ja”, zeg ik dan, “in deze extreme mate wel”. Toch bleek uit een recent onderzoek dat bij ruim de helft (!) van de mensen die een corticosteroïdinjectie kreeg daarna een tijdelijk tekort aan cortisol (bijnierschorsinsufficiëntie) ontstond”. En dan te bedenken dat in 2014 wel zo’n 200.000 mensen een dergelijke injectie kregen toegediend in Nederland. Ook na het abrupt stoppen van tabletten die corticosteroïden bevatten kan een tekort aan het lichaamseigen bijnierhormoon cortisol ontstaan. In veel mindere mate geldt dit ook voor mensen die het langdurig en veelvuldig gebruik van andere corticosteroïdbevattende middelen, zoals bepaalde longpuffertjes, neussprays en huidcrèmes, plots staken. Met name als iemand meerdere van dit soort locale middelen tegelijk gebruikt.

Wat betekent dit? Alertheid is geboden wanneer een patiënt abrupt stopt na langdurig gebruik van corticosteroïden. Soms hebben de eigen bijnieren tijd nodig om te herstellen en is het voorschrijven van een lage dosis corticosteroïden op zijn plaats. Ook bij extreme stress-situaties heeft de patiënt tijdelijk een stress-dosering corticosteroïden nodig. Denk hierbij aan situaties als een operatie of ernstige ziekte binnen 3 maanden na het staken.

Conclusie: weet wat voor type middelen u (uw patiënt) gebruikt en wees alert bij het staken van veel en/of langdurig gebruik van corticosteroïden. Een bijnierprobleem kan soms ook uit een potje, tube, spray of spuitje komen……!

Dr EFC (Liesbeth) van Rossum, internist-endocrinoloog, Erasmus MC