Dr. Pierre M.J. Zelissen, internist-endocrinoloog, UMC Utrecht

Mevrouw H. is een vrouw van midden dertig die nu ongeveer tien jaar de ziekte van Addison op auto-immuunbasis  heeft. Doorgaans gaat het prima met haar. Ze heeft een fulltime job en daarnaast zorgt ze samen met haar man voor hun drie kinderen. Enkele jaren geleden heeft ze een bijniercrisis doorgemaakt die was veroorzaakt door een infectie van het maagdarmkanaal. Ze is goed op de hoogte van de noodzakelijke verhoging van haar hydrocortison in situaties van ziekte, ernstige psychische stress, etc. Ze komt tweemaal per jaar op de polikliniek ter controle en daarbij blijkt dat ze in het algemeen prima ingesteld is. Ze wordt regelmatig getest op het bestaan van andere auto-immuunziekten, maar die zijn tot nu toe gelukkig achterwege gebleven.

Kort geleden belde ze me tussendoor op en vertelde dat het niet goed met haar ging en verzocht om een spoedafspraak. Wat was er aan de hand? Twee maanden geleden was haar vader plotseling overleden en dat had haar uiteraard erg aangegrepen. In die periode had ze regelmatig – en terecht – wat extra hydrocortison genomen. De laatste zes weken gebruikte ze weer haar gebruikelijke dosis van 17,5 mg hydrocortison per dag. Ongeveer een maand geleden viel haar op dat ze een snellere hartslag dan normaal had en was ze snel kortademig bij het trappenlopen. Ze was snel vermoeid en voelde zich onrustig en opgejaagd van binnen. Ook bleek dat ze vier kg was afgevallen, terwijl ze naar haar idee toch ruim voldoende at. De oorzaak van deze klachten zocht ze in de recente, emotionele gebeurtenis. De laatste dagen verslechterde haar toestand echter duidelijk: ze moest zich ziek melden omdat ze het gevoel had helemaal uitgeput te zijn; ook nam haar eetlust af en ze had voortdurend een misselijk gevoel. Op de dag dat ze belde was ze erg duizelig en bij het opstaan uit bed moest ze moeite doen om niet te vallen.

Toen ik haar enkele uren later zag viel me op dat ze er slecht en vermagerd uitzag. Ze had een erg snelle hartslag en een veel lagere bloeddruk dan gebruikelijk. Ze transpireerde overmatig en maakte een heel onrustige indruk. Ook voelde ik dat haar schildklier vergroot was, iets dat me eerder nooit was opgevallen. Bij bloedonderzoek bleken haar schildklierhormoonspiegels veel te hoog zijn. Mevrouw werd kortdurend opgenomen, kreeg een hogere dosis hydrocortison en tevens medicijnen om de werking en de productie van de schildklierhormonen af te remmen. Het ging al snel beter met haar en enkele weken later waren de meeste klachten vrijwel verdwenen.

Bij mevrouw H. was er sprake van een overmatige schildklierwerking (hyperthyreoïdie) op basis van stimulerende antistoffen. Dit wordt ook de ziekte van Graves genoemd en is een relatief vaak voorkomende auto-immuunziekte van de schildklier. De ziekte komt veel vaker voor bij vrouwen dan bij mannen (net als de ziekte van Addison). Schildklierziekten zijn bepaald niet zeldzaam bij Addisonpatiënten: maar liefst 20-60 % van de Addisonpatiënten heeft een trage schildklierwerking (hypothyreoïdie – ziekte van Hashimoto) en 5-10% krijgt de ziekte van Graves. Dat is ook de reden dat de endocrinoloog regelmatig de schildklierfunctie test bij Addisonpatiënten. Een verhoogde schildklierwerking geeft klachten van onrust, gejaagd gevoel, snelle hartslag, niet goed tegen warmte kunnen, versterkt transpireren, trillen van de vingers, afvallen terwijl je toch voldoende eet en verandering van het ontlastingspatroon (frequenter en dunner). Bij Addisonpatiënten kan er een extra probleem voorkomen, namelijk het optreden van een (dreigende) bijniercrisis. Dat komt doordat schildklierhormonen de afbraak van cortisol / hydrocortison versnellen. Dus een Addisonpatiënt die goed ingesteld was op een bepaalde dosis hydrocortison heeft hieraan niet meer voldoende als zijn of haar schildklierhormoonspiegel te hoog wordt en zo kan dit leiden tot een (dreigende) bijniercrisis. Precies dit was er aan de hand bij mevrouw H.

Ook al worden vrijwel alle patiënten met de auto-immuunziekte van Addison regelmatig getest op het bestaan van schildklierziekten, toch kan het gebeuren dat deze ziekte zich in vrij korte tijd ontwikkelt. Het is voor deze patiënten dan ook goed om de verschijnselen van een overmatige schildklierwerking te kennen zodat er tijdig naar gekeken kan worden. Een bijniercrisis kan zo wellicht worden voorkomen.