Henri Timmers is internist – endocrinoloog en verbonden aan het Radboudumc.

Mevrouw J. van 32 jaar werd naar mij verwezen vanuit een ander ziekenhuis door een collega-endocrinoloog wegens verdenking op een feochromocytoom . Dit is een zeldzame tumor van het bijniermerg die een overmaat aan de stresshormonen adrenaline en noradrenaline maakt. De klachten bij mevrouw J. waren ongeveer 5 jaar geleden begonnen. Ze had in toenemende mate last van aanvallen bestaande uit trillen, hartkloppingen en gevoelloosheid van armen en benen. Ze voelde zich daarbij heel ‘akelig’, nerveus en angstig. De aanvallen traden tot wel 5 keer per dag op, ook ’s nachts. Ze werd er wakker van. De aanvallen kwamen uit het niets en duurden enkele minuten tot een uur. Ze had geen relatie bemerkt met lichamelijke inspanning, voeding of ‘stress’. De laatste maanden werden de klachten heviger en kreeg ze er ook nog bonkende hoofdpijn en braken bij.

Zij had zich bij herhaling bij de huisarts gemeld. Deze dacht aan hyperventilatie en paniekaanvallen. De bloeddruk werd gemeten en een hartfilmpje werden gemaakt. Haar hoge bloeddruk en pols werden toegeschreven aan ‘stress’. Ademhalingsoefeningen hielpen echter niet. Omdat mevrouw J. aangaf dat het zo niet langer kon werd ze werd verwezen naar de ‘angstspoli’ van een psychiatrisch ziekenhuis. Daar werd ze begeleid en behandeld met antidepressiva. Maar daarvan leken de aanvallen alleen maar erger te worden.

Bij een volgende episode met fors hartbonzen vertrouwde ze het niet en heeft ze zich op de eerste hulp van het verwijzende ziekenhuis gemeld. Ze bleek een torenhoge bloeddruk en hartslag te hebben en werd behandeld met bloeddrukverlagende middelen. Er werd bloed- en urineonderzoek ingezet op feochromocytoom. De stresshormoonafbraakproducten waren torenhoog en een CT scan toonde een bijniertumor van 4 cm met een hoge dichtheid.

In het Radboudumc werd ze vervolgens voorbereid met stresshormoonblokkerende medicatie en onderging ze een ongecompliceerde kijkoperatie waarbij de bijniertumor volledig werd verwijderd. Sindsdien heeft zij nooit meer een ‘paniekaanval’ gehad, dus haar ‘angststoornis’ bleek operatief te verwijderen…

Het is bekend dat bijnieraandoeningen ernstige psychiatrische complicaties kunnen hebben. Neem bijvoorbeeld depressie of zelfs psychose bij Cushing. Feochromocytoomaanvallen kunnen gepaard gaan met overweldigende gevoelens van paniek en worden vaak geduid als ‘psychisch’ en verward met hyperventilatieaanvallen. Als er vervolgens psychofarmaca worden voorgeschreven kan dit zelfs leiden tot gevaarlijke situaties omdat deze middelen de uitstoot van stresshormonen door de tumor verder kunnen stimuleren.

Achteraf is het altijd gemakkelijk oordelen natuurlijk.
Én deze tumoren zijn nu eenmaal zeldzaam.
Én de klachten kunnen ook passen bij velerlei andere aandoeningen.
Feochromocytoom wordt niet voor niets ‘the great mimick’ genoemd. Het is desalniettemin erg zuur dat de vertraging na aanvang van klachten tot aan de diagnose gemiddeld 3 jaar bedraagt. Het feit dat er bij één op de 1500 lijkschouwingen als toevalsbevinding een feochromocytoom wordt vastgesteld doet ook vermoeden dat deze bijniertumor (veel) vaker voorkomt dan we denken.

Hoe situaties als bij mevrouw J. in de toekomst te voorkomen? Bij het medisch onderwijs nieuwe stijl laat ik patiënten liefst zelf aan het woord over de impact van een bijnierziekte op hun leven. Dit beklijft veel beter dan een theoretisch college. Verder merk ik vanuit mijn ervaringen in het Radboud Bijniercentrum dat een multidisciplinaire benadering met aandacht voor psychi(atrisch)e gevolgen erg gewaardeerd wordt door patiënten. Ook juich ik de groeiende aandacht voor ‘psychische last’ in wetenschappelijke consortia als ENSAT toe.

Amar L et al. Year of diagnosis, features at presentation, and risk of recurrence in patients with pheochromocytoma or secreting paraganglioma. J Clin Endocrinol Metab 2005; 90: 2110–16.