Publiekssamenvatting
Inleiding
Recent is er een richtlijn gepubliceerd hoe er met deze bijkomende endocriene ziektes moet worden omgegaan als het gaat om diagnose en behandeling (EJE 2022).
Belangrijk hierbij is dat de diagnose van de endocriene bijwerking op tijd wordt gesteld. De symptomen en tekenen die wijzen op een endocriene bijwerking zijn divers en zijn soms moeilijk te onderscheiden van de effecten van de verschillende vormen van kanker of de andere behandelingen (bestraling en/of chemotherapie).
Met deze themapagina wil BijnierNET een uitleg en een samenvatting geven van de richtlijn.
De richtlijn is gepubliceerd in European Journal of Endocrinology in 2022.
Diagnose van endocriene
De bijwerking kunnen in de eerste weken van de ICI behandeling ontstaan, maar ook veel later. De symptomen van de bijwerkingen zijn divers en de klachten bij het uitvallen van een endocrien orgaan kunnen lijken op de klachten die ook ontstaan bij de “gewone behandeling” zoals bestralen en/of chemotherapie.
Klachten zijn: zwakte, vermoeidheid, toegenomen zweten, tachycardie (snelle hartslag), gewichtsverandering, polydipsie (veel en vaak plassen), misselijkheid, braken en buikpijn.
Het advies is om vlak voor een volgende behandeling om de 4-6 weken een aantal basis testen te doen. Dat zijn het meten van de cortisol, fT4 voor de schildklier, TSH, glucose en de elektrolyten Na, K, Calcium. Voor het meten van cortisol moet er wel rekening worden gehouden met een eventuele behandeling met glucocorticoïden zoals prednison of dexamethason. Door het eventueel behandelen met prednison of dexamethason kan de cortisolwaarde al lager zijn (tertiaire bijnier insufficiëntie). De bloedafname moet tussen 8 en 9 uur ‘s morgens zijn dan is de cortisolwaarde het hoogst (i.v.m. het dag-nachtritme van cortisol).
Een uitgebreide test moet worden gedaan als er wordt behandeld met ipilimumab alleen of in combinatie met een PD1-remmer of bij een verhoogd risico op hypofysitis (ontsteking van de hypofyse)
Dan moet worden getest op adrenocorticotroop hormoon (ACTH), luteïnisatiehormoon (LH), follikelstimulerend hormoon (FSH), estradiol (premenopauzale vrouwen), testosteron (mannen), prolactine, en geglyceerd hemoglobine (HbA1c).
Algemene aanbevelingen
Gecontroleerde endocriene ziektes zijn geen contra indicatie om te stoppen of niet te starten met immuuntherapie (ICI). De behandeling met I.C.I.’s weegt bijna altijd op tegen het risico van de geïnduceerde bijwerkingen, zoals endocriene ziektes. Bij een bijniercrisis en/of een ernstige thyrotoxicose moet er wel direct worden getest op cortisol en TSH/FT4. De ICI therapie is (relatief) veilig bij patiënten die al een bestaande auto-immuun ziekte hebben. In geval van ernstige schildklieroogaandoeningen of hypofysitis met compressie van het optisch chiasme of de oogzenuw moet er overleg zijn tussen endocrinologie en oncologie. Voor de behandeling van ontstane endocriene ziektes is het contact met een endocrinoloog noodzakelijk. Belangrijk is dat er bij uitval van de bijnier er een goede en uitgebreide stressinstructie wordt gegeven aan de patiënt en zijn omgeving die jaarlijks wordt herhaald, zoals is aanbevolen in de Kwaliteitsstandaard Bijnieraandoeningen. Eveneens moet er een emergency card worden verstrekt. Op de website www.bijniernet staat uitgebreide informatie over het voorkomen en behandelen van een bijniercrisis.
Aanbevelingen voor specifieke endocriene aandoeningen
In de richtlijn (EJE 2022) waar deze informatie op is gebaseerd wordt uitgebreid ingegaan op het voorkomen van de verschillende auto-immuun ziekten. Tevens wordt ook uitgebreid ingegaan op de specifieke behandelingen.
Voor algemene informatie over bijnierinsufficiëntie kan de patiënt het beste in de basistekst, de informatiebrochure bijnierschorsinsufficiëntie of de themapagina Immuuntherapie en de bijnier kijken.
Endocrine-related adverse conditions in patients receiving immune checkpoint inhibition: an ESE clinical practice guideline. (Endocriene bijwerkingen bij patiënten die immuuncheckpointremming krijgen – een ESE klinische praktijkrichtlijn). Eystein S Husebye en anderen
European Journal of Endocrinology 2022 vol. 187 pag.G1-G21